Patricia: “Laaggeletterdheid was een onderwerp dat collega’s er vaak bij moesten doen, naast ál hun andere werk. De focus lag daarbij vooral op leesbevordering en leesplezier bij kinderen en het basisaanbod basisvaardigheden binnen het Taalhuis van de bibliotheek. Dat wilde ik veranderen. Tijdens mijn werk in de jeugdhulp zag ik hoe belangrijk de rol van ouders is. Ook lage basisvaardigheden zijn niet het probleem van één generatie. Dat wilden we regionaal en lokaal breder trekken: van 0 tot 100 jaar.” 

Kennismaken en inventariseren 

Vlak voordat Patricia begon, meldde gemeente Kerkrade zich aan voor het Maatwerktraject integrale aanpak laaggeletterdheid. Dat kwam precies op tijd. Inge Elzer, adviseur bij Stichting Lezen en Schrijven, hielp Patricia om de stappen van de aanpak te doorlopen. Ze maakten eerst een overzicht van de situatie zoals die was. Patricia: “Samen brachten we de hele gemeente en de sociale kaart in beeld. Handig, want zo leerde ik in één keer de hele gemeente kennen. Van gemeenteraad tot alle partners in de wijken. Omdat ik nieuw was, moest ik tóch langs om kennis te maken. Daardoor kon ik meteen al mijn vragen stellen. Zo kreeg ik een goed inzicht in waar we stonden.” 

Bewustzijn vergroten 

Een van de dingen waar Patricia direct mee aan de slag ging, was het vergroten van het bewustzijn binnen de hele organisatie. Ze werkte daarbij samen met ervaringsdeskundigen. Patricia: “Ik kan het wel vertellen, maar een écht verhaal van iemand die weet hoe het is, werkt altijd beter dan theorie.”  

Een goed voorbeeld daarvan was de bespreking van het ‘regioplan Basisvaardigheden Zuid-Limburg’ in de gemeenteraad. "De bibliotheek en ik vertelden over de feiten en de cijfers. Een aanwezige ervaringsdeskundige haakte in op ons verhaal en vertelde hoe moeite hebben met lezen en schrijven zijn leven had beïnvloed. Dat maakte veel indruk.” 

Focus op drie speerpunten 

De volgende stap was het prioriteren van beleidsdomeinen en afdelingen om mee samen te werken. Patricia zocht naar de plekken waar ze écht impact kon maken. Participatie, welzijn en communicatie van de gemeente naar inwoners kwamen als eerste naar voren. Patricia: "Mensen die zich melden voor een bijstandsaanvraag hebben vaak moeite met basisvaardigheden. Dat zorgt vaak voor extra drempels bij het vinden of behouden van werk. Welzijnsorganisaties ontmoeten veel mensen in de wijken en kunnen problemen met basisvaardigheden vroeg signaleren. Zij kunnen hun vrijwilligers trainen om laaggeletterdheid te herkennen en goed door te verwijzen. Ook is het belangrijk dat iedereen binnen de gemeente inziet wat het belang van basisvaardigheden is. Zodat collega’s alert zijn op raakvlakken met hun eigen beleidsdomein én we zelf ook begrijpelijk communiceren.” 

Participatie: van draagvlak naar actie 

Binnen afdeling Participatie begon Patricia met luisteren. Ze sprak leidinggevenden én uitvoerende medewerkers. “Ik wilde horen waar zij in de praktijk tegenaan liepen. Waar dingen nu vaak vastliepen. Ik liet ze inzien dat het hebben van lage basisvaardigheden het domein ‘werk’ enorm raakt. En dat het de maatschappij veel geld kost. Een aantal collega’s waren meteen enthousiast. Stap voor stap overtuigden we ook anderen. Toen kregen we groen licht.”

Samen met collega’s formuleerde ze concrete doelen: meer bewustwording, alle consulenten trainen, screening opnemen in de processen, en brieven en formulieren herschrijven in begrijpelijke taal. Alle medewerkers volgden een training, waar ook een ervaringsdeskundige bij aansloot. Patricia: “Hij kon de theorie perfect vertalen naar de praktijk. Dit maakte diepe indruk”.

Intussen werkt de afdeling aan het koppelen van onderwijs op basisvaardigheden aan werknemersvaardigheden in de leer-werklijnen. De bedoeling is dat mensen les krijgen op de plek waar ze werken, en niet in een ROC-gebouw. Patricia: “Zoiets duurt langer dan je vooraf bedenkt, omdat je te maken hebt met verschillende partijen. Het belangrijkste is dat je volhoudt, dan maar iets langzamer.”

Welzijn: voelsprieten in de wijken 

Ook Welzijn werd gekozen als speerpunt. Patricia: “Welzijnsorganisaties staan dicht bij inwoners. Ze hebben vaak al een vertrouwensband en zien het sneller als iemand vastloopt. Dat maakt hen belangrijk in deze aanpak. Er is nu een speciale functionaris aangesteld die op alle plekken binnen de welzijnsorganisatie aandacht vraagt voor het onderwerp. Daar begint het mee.”  

Ook werken ze aan trainingen voor vrijwilligers in de wijk. Bijvoorbeeld bij de ruilwinkel, repairshop en bewonersplatformen. Patricia: “Het idee is dat vrijwilligers inwoners straks actief kunnen begeleiden. Soms zelfs door samen naar de bibliotheek of het Taalhuis te gaan. Dat verlaagt de drempel enorm. Zo bereiken we ook de mensen die je normaal niet ziet.”

Interne communicatie: zelf het goede voorbeeld geven 

Het derde domein was de interne communicatie van de gemeente zelf. Patricia: “We moeten laten zien dat we zelf ook doen wat we zeggen. Begrijpelijk schrijven dus. Niet alleen brieven en formulieren, maar overal.”

Een voorbeeld daarvan was de nieuwe subsidieverordening voor vrijwilligersorganisaties. Die schreef Patricia in begrijpelijke taal. “Collega’s vonden dat spannend, want zo’n tekst ziet er heel anders uit dan je gewend bent. Maar de gemeenteraad reageerde positief. Dat was voor ons hét bewijs dat begrijpelijk schrijven niet kinderachtig is, maar juist professioneel. Dat gaf ruimte om meer documenten onder handen te nemen. Binnen nu en twee jaar willen we álle communicatie naar inwoners hebben herschreven.”

Het bewustzijn binnen de organisatie groeit. Steeds meer collega’s letten op begrijpelijke taal in hun eigen stukken. Patricia: “Ik merk dat mensen me nu vragen om mee te kijken. Dat laat zien dat de cultuur verandert.” 

Eerste resultaten zichtbaar 

Dat de samenwerking werkt, werd goed zichtbaar tijdens de Week van lezen en schrijven in september 2025. Voor het eerst organiseerde Kerkrade een integraal activiteitenprogramma samen met scholen, kinderopvang, bibliotheek, welzijn, ervaringsdeskundigen en zelfs voetbalclub Roda JC. Het hoogtepunt was een voorleesmarathon, waarvoor meer voorleesvrijwilligers zich aanmeldden dan er plekken waren.

Meebewegen en volhouden 

Patricia benadrukt dat dit nog maar het begin is. “Het Maatwerktraject gaf structuur, maar de echte uitdaging is volhouden. Soms moet je wachten op anderen of meebewegen met wat er speelt. Maar zolang je het onderwerp op de agenda houdt, maak je steeds stappen vooruit. In het begin dachten mensen, daar héb je haar weer. Nu komen mensen zelf naar mij toe met ideeën en tips. Zo zie je maar: aandacht loont!” 

Tips van Patricia Marcic, beleidsmedewerker cultuur en beleid bij gemeente Kerkrade voor een integrale aanpak basisvaardigheden:

• Zorg voor voldoende capaciteit, doe dit er niet zomaar bij.
• Betrek ervaringsdeskundigen; hun verhaal overtuigt meer dan cijfers.
• Creëer bewustzijn op alle niveaus: bestuur, beleid en uitvoering.
• Sluit aan bij bestaande organisaties en activiteiten in de wijken.
• Heb geduld en houd vol: niet alles kan tegelijk. 

Over het Maatwerktraject Integrale Aanpak Laaggeletterdheid  

Het Maatwerktraject helpt gemeenten om vanuit meerdere beleidsterreinen de aanpak van laaggeletterdheid met elkaar te verbinden. Daarbij kijken we naar de specifieke behoefte van elke gemeente. Samen met de Universiteit Utrecht (USBO) ontwikkelden we een model dat de basis is voor ons Maatwerktraject. Dit model brengt in kaart waar in een gemeente de betrokkenheid, middelen en ondersteuning aanwezig zijn om op een structurele manier aan de slag te gaan met basisvaardigheden. 

Wil je ook aan de slag met ons Maatwerktraject integrale aanpak laaggeletterdheid? Meld je dan aan via onze adviseur in jouw regio, adviseur Inge Elzer of projectleider Aleida Berghorst.